Xin chào các bạn, tiếp tục các bài viết trong chương điều trị rối loạn nuốt. Chúng ta đã cùng nhau đi qua bài định nghĩa rối loạn nuốt là gì và quá trình nuốt bình thường của cơ thể con người. Trong bài này chúng ta cùng tìm hiểu về cách phục hồi chức năng rối loạn nuốt các bạn nhé.

Tham khảo các bài viết trước ở đây các bạn nhé:

• Rối loạn nuốt là gì? 
• Quá trình nuốt bình thường của cơ thể con người.

Theo bộ y tế:

• Rối loạn nuốt là những khó khăn, rối loạn chức năng trong vận chuyển đồ ăn/ thức uống ở bất cứ giai đoạn nào của quá trình nuốt ( miệng- hầu – thực quản) ảnh hưởng đến khả năng nuốt một cách độc lập và an toàn của người bệnh.
• Rối loạn nuốt không phải là một bệnh nhưng là một triệu chứng của rất nhiều bệnh lý khác nhau, có thể xảy ra ở bất cứ ở độ tuổi nào từ sơ sinh, nhũ nhi đến người trưởng thành, người già.

1. Mục tiêu chính của phục hồi chức năng rối loạn nuốt.

Phục hồi chức năng rối loạn nuốt là hỗ trợ để đưa vào cơ thể người bệnh đầy đủ dinh dưỡng và nước một cách an toàn và từng bước đưa người bệnh trở lại ăn uống bằng đường miệng an toàn và hiệu quả (bao gồm kết hợp sở thích ăn uống của người bệnh với việc tư vấn cho các thành viên gia đình/ người chăm sóc để đảm bảo rằng các hoạt động sống hàng ngày của người bệnh luôn được quan tâm).

• Xác định các phương pháp/kỹ thuật cho ăn tối ưu để tối ưu để tối đa hóa an toàn nuốt và hiệu quả cho ăn.
• Giảm thiểu nguy cơ biến chứng phổi.
• Giảm gánh nặng người bệnh, người chăm sóc và gia đình, nâng cao tối đa chất lượng cuộc sống của người bệnh.
• Xây dựng kế hoạch điều trị để cải thiện sự an toàn và hiệu quả của nuốt.

2.  Lượng giá khả năng nuốt của người bệnh.

Để đánh giá được khả năng nuốt của người bệnh bị rối loạn nuốt nhằm phục vụ cho phục hồi chức năng rối loạn nuốt thì chúng ta cần xác định bằng các công cụ lâm sàng và cận lâm sàng nếu cần thiết.

2.1. Khai thác tiền sử.

2.2. Đánh giá chung trong phục hồi chức năng rối loạn nuốt.

• Tình trạng tinh thần:
  • Tỉnh táo hợp tác, hiểu mệnh lệnh.
  • Glassgow < 12 điểm → đặt Sonde dạ dày.
• Tình trạng dinh dưỡng.
  • Mât nước, suy dinh dưỡng, kiểu cho ăn ( ăn 1 dạng thức ăn đặc biệt).
• Tình trạng hô hấp.
  • Mở khí quản.
  • Khả năng ho chủ động.
  • Tăng tiết đờm dãi.
• Vệ sinh răng miệng.
  • Tồn đọng thức ăn, cặn bẩn, viêm niêm mạc miệng lưỡi, viêm lợi, răng giả, ứ đọng nước bọt trong miệng.

2.3. Các bảng đánh giá, sàng lọc rối loạn nuốt:

• Test nuốt nước bọt lặp đi lặp lại (RSST).
• Test nuốt nước 3ml ( MWST), 5ml.
• Kiểm tra với thức ăn (FT).
• Test nước 30ml ( 30ml WST).
• Thang lượng giá nuốt GUSS, MASA.

A.Test nuốt nước bọt (Repetitive Saliva Swallowing Test).

• Tư thế ngồi, hoặc đầu cao > 60º.
• Đặt nhẹ hai ngón tay để cảm nhận xương móng.
• Yếu cầu người bệnh nuốt nước bọt (nuốt khan) càng nhiều càng tốt, bình thường trong 30s thực hiện được 3 lần.
• Hạn chế với bệnh nhân hiểu lệnh kém.
• Độ nhạy 0.98, đặc hiệu 0.66.

B. Test nước.

Bảng 5.3: Hệ thống điểm của test nước ( độ nhạy 0.7, đặc hiệu 0.88, cutoff 3).

• CHo bênh nhân 3ml nước nguội ( thìa hoặc bơm tiêm) cho nước vào dưới lưỡi. Yêu cầu BN uống và nuốt nước bọt thêm 2 lần.
• Làm 3 lần, xem BN có nuốt được không hoặc ho, khó thở giọng thay đổi sau khi nuốt.

C. Test thức ăn.

• • Giống test nước, nhưng cho BN ăn các loại thức ăn khác nhau, đánh giá thêm tồn đọng.
  • Bảng 5.4. Hệ thống điểm test nuốt với thức ăn.

D. Test 30ml nước.

• Cho bệnh nhân cốc nước khoảng 30m và yêu cầu uống ngụm nước lớn nhanh nhất có thể, hoặc uống như bình thường vẫn uống.

Bảng 5.5. Hệ thống điểm test nước uống 30ml nước.

E. Các lưu ý khi test.

• Tư thế ngồi, hoặc đầu cao >60º.
• Quan sát khi BN thực hiện các test, nước bị chảy ra ngoài, BN ngậm nước/thức ăn mà không nuốt ngay, cố nuốt dù bị sặc, nhịn ho để cố nuốt.
• Tránh nguy cơ nên thực hiện : Test nước bọt →  3ml→ 5ml→ thức ăn→ 30ml.
• Để đánh giá thay đổi giọng: yêu cầu bệnh nhân nói ” A” trước và sau test.
• Đo SpO2 khi thực hiện test.

3. Phương pháp và nguyên tắc điều trị trong phục hồi chức năng rối loạn nuốt.

3.1. Phương pháp điều trị.

• Chúng ta có nhiều phương pháp quản lý khác nhau đối với những người mắc chứng khó nuốt, các phương pháp này phải được tiến hành sớm từ lúc khởi phát cấp tính đến giai đoạn ổn định hoặc ở các giai đoạn rối loạn thần kinh tiến triển. Điều trị phải nhắm đến mục tiêu, chức năng hay cấu trúc cụ thể nhưng cũng có thể ảnh hưởng đến chức năng trong cấu trúc khác.
• Phục hồi chức năng rối loạn nuốt có thể bao gồm phục hồi lại chức năng nuốt bình thường, điều chỉnh độ đặc lỏng của chế độ ăn uống và điều chỉnh hành vi ăn uống của người bệnh (kỹ thuật bù trừ) hoặc kết hợp cả hai phương pháp này.

3.2. Nguyên tắc điều trị phục hồi chức năng rối loạn nuốt.

• Các kỹ thuật bù trừ:
  • Làm thay đổi hoạt động nuốt khi sử dụng nhưng không tạo ra sự thay đổi chức năng lâu dài. Mặc dù kỹ thuật này có thể làm tăng sự an toàn của nuốt trong quá trình ăn uống, nhưng không có lợi ích hoặc cải thiện lâu dài về chức năng sinh lý khi kỹ thuật này không được sử dụng. 
  • Mục đích là để bù đắp cho những thiếu hụt về mặt chức năng của người bệnh hoặc đang trong giai đoạn chauw được phục hồi đầy đủ.
  • Các kỹ thuật phục hồi chức năng rối loạn nuốt:
    • Ví dụ như các bài tập, được thiết kế để tạo ra sự thay đổi lâu dài trong việc nuốt cảu từng người bệnh theo thời gian bằng cách cải thiện chức năng trong tương lai chứ không phải bù đắp cho sự khiếm khuyết trong thời điểm hiện tại.
• Trong một số trường hợp, một số kỹ thuật có thể được sử dụng cho cả mục đích bù trừ và phục hồi chức năng.

Trong phần sau chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu:  Các kỹ thuật điều trị trong phục hồi chức năng rối loạn nuốt và Ampcare đã được sử dụng như thế nào để điều trị rối loạn nuốt.