Cong vẹo cột sống học đường: Mối lo ngại đáng báo động cho sức khỏe học sinh

Phát hiện sớm cong vẹo cột sống ở trẻ học đường

Trước khi đi vào các phương pháp điều trị, cha mẹ và giáo viên cần biết cách nhận diện cong vẹo cột sống ở trẻ. Một số cách kiểm tra đơn giản tại nhà hoặc trường học bao gồm:

• Kiểm tra tư thế đứng: Quan sát xem vai, hông, hoặc lồng ngực của trẻ có cân đối không khi đứng thẳng.
• Kiểm tra khi cúi người (Adam’s Forward Bend Test): Yêu cầu trẻ cúi người về phía trước, lưng song song với sàn. Nếu thấy một bên lưng nhô cao hơn (gù lệch), có thể nghi ngờ cong vẹo cột sống.
• Theo dõi dấu hiệu bất thường: Trẻ hay kêu đau lưng, mệt mỏi khi ngồi lâu, hoặc quần áo không vừa do cơ thể lệch.

Nếu nghi ngờ, cha mẹ nên đưa trẻ đến bác sĩ chuyên khoa xương khớp hoặc cột sống để được chẩn đoán chính xác qua khám lâm sàng, chụp X-quang, hoặc MRI nếu cần. Độ cong của cột sống được đo bằng góc Cobb, với các mức độ:

• Nhẹ: 10-20 độ.
• Trung bình: 20-40 độ.
• Nặng: Trên 40 độ.

Việc điều trị sẽ phụ thuộc vào mức độ cong, tuổi của trẻ, và giai đoạn phát triển xương.

Các phương pháp điều trị cong vẹo cột sống ở trẻ học đường

Điều trị cong vẹo cột sống ở trẻ học đường thường được cá nhân hóa, dựa trên độ cong, tốc độ tiến triển, và tình trạng sức khỏe tổng thể của trẻ. Dưới đây là các phương pháp phổ biến, từ không xâm lấn đến can thiệp phẫu thuật.

1. Theo dõi và quan sát (Watchful Waiting)

Áp dụng cho:
Trẻ có độ cong nhẹ (dưới 20 độ), chưa có dấu hiệu tiến triển nhanh.

Cách thực hiện:

• Bác sĩ sẽ theo dõi định kỳ (3-6 tháng/lần) qua khám lâm sàng và chụp X-quang để kiểm tra xem độ cong có tăng hay không.
• Cha mẹ được hướng dẫn cách nhận biết dấu hiệu tiến triển tại nhà.

Ưu điểm:

• Không can thiệp, phù hợp với trẻ có độ cong nhẹ và không ảnh hưởng chức năng.
• Giảm áp lực tâm lý cho trẻ và gia đình.

Nhược điểm:

• Yêu cầu tuân thủ lịch khám đều đặn.
• Không ngăn chặn được nếu độ cong bắt đầu tăng nhanh.

Lưu ý:

• Quan sát chặt chẽ trong giai đoạn dậy thì, khi xương phát triển mạnh.
• Kết hợp với các biện pháp phòng ngừa tư thế sai.

2. Vật lý trị liệu và bài tập phục hồi chức năng

Vật lý trị liệu – phục hồi chức năng áp dụng cho:
Trẻ có độ cong nhẹ đến trung bình (10-25 độ), hoặc để hỗ trợ sau khi đeo nẹp/phẫu thuật.

Cách thực hiện:

• Bài tập chuyên biệt (Schroth Method): Đây là phương pháp vật lý trị liệu nổi tiếng được thiết kế riêng cho bệnh nhân cong vẹo cột sống. Trẻ được hướng dẫn các bài tập để cải thiện tư thế, tăng cường cơ lưng, và giảm độ cong.
• Bài tập tăng cường cơ lõi (core muscles): Các bài tập như plank, yoga, hoặc bơi lội giúp củng cố cơ lưng, bụng, và hông, hỗ trợ cột sống.
• Kéo giãn và thư giãn: Các động tác kéo giãn giúp giảm căng cơ và cải thiện sự linh hoạt của cột sống.

Ưu điểm:

• Không xâm lấn, an toàn cho trẻ.
• Giúp cải thiện tư thế và giảm nguy cơ tiến triển.
• Tăng cường sức khỏe tổng thể.

Nhược điểm:

• Yêu cầu kiên trì và tập luyện đều đặn.
• Hiệu quả phụ thuộc vào độ tuổi và mức độ hợp tác của trẻ.

Lưu ý:

• Cần thực hiện dưới sự hướng dẫn của chuyên gia vật lý trị liệu.
• Tránh các bài tập gây áp lực mạnh lên cột sống (như nâng tạ nặng).

3. Đeo nẹp chỉnh hình (Bracing)

Áp dụng cho:
Trẻ có độ cong trung bình (20-40 độ), đặc biệt trong giai đoạn xương còn phát triển (trước khi dậy thì hoàn tất).

Cách thực hiện:

• Trẻ được bác sĩ chỉ định đeo nẹp chỉnh hình (brace) như loại Boston, Milwaukee, hoặc nẹp TLSO (Thoraco-Lumbo-Sacral Orthosis).
• Nẹp được thiết kế riêng, ôm sát cơ thể để giữ cột sống ở vị trí đúng, ngăn độ cong tăng thêm.
• Thời gian đeo thường là 16-23 giờ/ngày, tùy theo chỉ định.

Ưu điểm:

• Hiệu quả cao trong việc ngăn chặn tiến triển ở trẻ đang phát triển.
• Không xâm lấn, tránh được phẫu thuật nếu tuân thủ tốt.

Nhược điểm:

• Gây khó chịu, đặc biệt trong thời gian đầu.
• Có thể ảnh hưởng tâm lý (trẻ ngại ngùng khi mặc nẹp ở trường).
• Cần thay nẹp định kỳ khi trẻ lớn lên.

Lưu ý:

• Kiểm tra da thường xuyên để tránh kích ứng.
• Khuyến khích trẻ duy trì hoạt động thể chất phù hợp khi đeo nẹp.

4. Phẫu thuật chỉnh hình (Spinal Fusion)

Áp dụng cho:
Trẻ có độ cong nặng (trên 40-50 độ) hoặc độ cong tiến triển nhanh, gây ảnh hưởng đến chức năng phổi, tim, hoặc ngoại hình.

Cách thực hiện:

• Phẫu thuật ghép xương cột sống (spinal fusion) được thực hiện để cố định các đốt sống bị cong bằng thanh kim loại và vít.
• Sau phẫu thuật, trẻ cần phục hồi chức năng trong vài tháng.

Ưu điểm:

• Hiệu quả lâu dài, ngăn chặn biến dạng nghiêm trọng.
• Cải thiện ngoại hình và chức năng cơ thể.

Nhược điểm:

• Là phẫu thuật lớn, tiềm ẩn rủi ro như nhiễm trùng, tổn thương thần kinh.
• Thời gian hồi phục dài, hạn chế vận động mạnh sau này.
• Chi phí cao.

Lưu ý:

• Chỉ thực hiện tại bệnh viện uy tín với bác sĩ phẫu thuật cột sống giàu kinh nghiệm.
• Theo dõi chặt chẽ sau phẫu thuật để đảm bảo hồi phục tốt.

5. Điều chỉnh thói quen sinh hoạt

Áp dụng cho:
Tất cả trẻ bị cong vẹo cột sống, đặc biệt ở giai đoạn nhẹ hoặc để hỗ trợ các phương pháp khác.

Cách thực hiện:

• Tư thế ngồi học đúng: Giữ lưng thẳng, vai cân đối, bàn ghế phù hợp chiều cao.
• Mang cặp sách đúng cách: Sử dụng balo hai quai, không mang quá nặng (dưới 10-15% trọng lượng cơ thể).
• Hạn chế thiết bị điện tử: Giảm thời gian cúi đầu dùng điện thoại, máy tính bảng.
• Ngủ đúng tư thế: Nằm trên đệm phẳng, tránh gối quá cao.

Ưu điểm:

• Dễ thực hiện, không tốn chi phí.
• Hỗ trợ cải thiện tư thế và ngăn tiến triển.

Nhược điểm:

• Yêu cầu thay đổi thói quen lâu dài.
• Hiệu quả hạn chế nếu trẻ đã có độ cong lớn.

Lưu ý:

• Cha mẹ và giáo viên cần nhắc nhở trẻ thường xuyên.
• Tạo môi trường học tập thân thiện với cột sống (bàn ghế ergonomic).